Цекъва Пасарби йырш1ыйара
Цекъва П. йлирика
1
Абаза уысаг1в, прозаг1в, ашваг1аныршаг1в Цекъва Пасарби асквш 1922 Йынджьыгьчк1вын дйыт1. Айсра ап1ъала аг1вра йалагазгаз абаза г1вг1вчва дрыуап1. Йап1ъахауа йуыса асквш 1939 агазет йг1аквшват1. Ayaca алитература адынхалра рыц1а паса далагат1. Асквш 1936 педучилища дап1ьауата А. С. Пушкин йуыca «Гъын хъвлапны» атайк1т1. Ауи амщтахь аклассик дууи аyaг1a ргъыбзакви дырш1пшуа йара йуысаквагьи йг1вуа далагат1.
Апхьахьа бергьльы К. Зелинский ауысара шг1аншауа г1aльамат1а йх1ват1: «Уахьч1вагьи ауысара шг1аншауа ап1ъазаман йшг1аншуз йапшдзап1. Аг1выч1вг1выс мш1ык1 тихт1, дтач1ван адзыг1в дхъыта дыдзцит1, атшы даквч1вата архъа гъвгъвара дула дымг1вайсит1…»
Цекъва Пасарбигьи К. Зелинский йших1вауа ак1вта г1ац1ц1уашт1 аг1выра дшалагаз. Ауысаг1в мг1вата йг1амидаз зымг1ва гвацчпали идея пшг1арали йырчвын. Йара йхат1, ймакъым г1айаура ахъазла заман щарда атахъхат1. Йг1вырак1 ацк1ыс Йг1вырак1 рыц1а йта мамхауа, хъвыцрата йрылу рыц1а йц1олахауа йг1айуан. Асквш 60 раг1ан йхат1 багььата йщаквгылт1.
Ари азаман Цекъва Пасарби йг1выща бзита йг1анарбит1 ауыса «Йг1апсахьу йыщхъадзыг1вхвыц1а...» Ауысаг1в ажвлара, аграждан темаква анг1ахъит1уа «ажва бахла» йгьих1вум, швы га г1альамат г1айауит1, акъыль ду, уысара квшпыра тамам аз г1айауит1. Аурышвкви абазакви райгвара анг1айырбауа ауы саг1в йуаг1а бзита йырдыруа, йраргвану х1псабара къару ду амата йг1айрысабапит1. Ащхъаква, адзыг1вква ayaг1a рылахь дара йтамамта йг1адырбит1, ауысагьи ayaг1a рылахьква йырзы нарху философия уысахит1. «Адзыг1в абыхъвква ахит1», «йчва сысуаз абыхъв аркъаншва йг1ак1вшун», ауаса ах1ац1къьаква адгыг1вчк1вын йайхъыччун: йчк1вынп1 адзыг1в, абыхъв азып нахума! Ари агвацчпаг1аура xlyaг1a рбзазара уыла йг1ац1анар гылит1: апаштах1 йкъраль зальмаг1а xlyaг1a зак1ылагьи ркъа ру гьаквымхъузт1. Ауаса:
Йымк1ч1вын адзыг1в, йахъуан ахвитра,
Ауаса амч мач1дзан,
Йащтан ах1ахъвкза йг1архъысра,
Атыбг1ара йазцара атахъын.
Адзыг1в рыц1а дздук1 йалалт1, аг1вба аналал (йг1аугвиыр г1вы: ауаг1аква аналалра, йанадгылра) ркъару духат1, рап1ъала йг1аршХашвауа апырдырцуа йалагат1. Адзыг1вква йрапшта
Амчп ахвитри разхъвыцра Йг1ащт1нахуан х1-К1авк1аз ауаг1агьи,
Адзыг1вква шалалуаз апшта Йалалуан Россия апны
Х1къраль ауаг1аква йрапшта абазаквагьи анц1рала аурышв уаг1а ду йрылалт1. Аурышвква йрыц1а xlyaг1a рхъахвитра йа забак1уа, рдуней щаквдыргылт1.
Пасарби йг1выраква лашарап1, йц1арап1, гвщт1ыхра ры лап1. Ауысаг1в йхът1ыта ап1ьаг1в тшизынайырхит1, ах1вар чва
жвара бзи йгьибум, йап1ьаг1в Йынбжьаг1вк1 йапшта дйачва жвит1, йдыруа йайх1вит1, дйыц1ъвыцит1.
Ауысаг1впублицист йыквлаг1в тшизынайырхнт1:
Ажьорала х1гьахърым, са сынбжьаг1в, —
Рыд1агьи бзита х1ынхап1.
Зымг1вагьи х1нап1ква аларпата Айг1айрата йаъу х1рызцап1.
«Ажьорала хгьахърым».
Цекъва Пасарби дуысаг1вп1. Ауысаг1в абзазара апны йг1ан Iiniya зымг1вагьп ашвата Йх1вит1. Ауи ак1вп1та, абаза уысаг1в темата йг1ащт1ихуа щардап1: анхарабзазара, амамыр азабак1 рл, анымхахъаква рпш1агылра агьиква, Апсабара узырбауа, аб.чибара йаквчважвауа, ап1ъазаман xlyaг1a рбзазаща г1ащт1ыз хуа уысагьи йщардап1.
Йг1выраква зымг1ва рпынгьи Пасарби йг1выща шмайра уш дазыпшг1ит1. Абар аг1щаг1в йтурасы шг1айырбауа:
Агвагвыщква апещ йт1ашылын Нына лбаста рфит1,
Пащарбигьи «щу» гьизых1вум,
Дг1ащауа дырпшит1.
«Пащарби».
Деталь хвыцк1ла ауысаг1в уыс дук1 йзыг1арбит1: «щу»
• :.ымх1вауа аг1ащап1вква Драг1ащаг1вдзап1.
Ауысаг1в ажва дазъазахит1, йсатырква йырхысит1, ачва ICimpa абыжьква Йрых1вачвит1, Йазызш1ирытит1. Швапшыст1 . 11) 11 ашцсатырк1 рпны «йайчважвауа» абыжьква: Пащарби, ту, дг1ащауа! А«г1»ква, а«щ»~ква азазыц!рит1, азак1ы абжьы ;i:tai:Ibi алымх1а йтг1вит1.
Арат йрапшта «бжьыла йг1ву» ауысаква анщардахауа а литература анщаквгылра, ауысаг1в йкъальам акц1арахара ак1вп1. 11,(чч'ы;а Пасарби збальыгъ Йтыц1ыз дуысаг1вхат1.
Датшагьи зак1ы. Ачк1выи йыхьыз йашвтма гвы? Йшваг1а хьама абазак1 йыхьызта ари апш хьзы? Пащарби... Йыхьыз пгьг1аШвнамх1вума ауи ймаг1ны? «Пащарби» анырх1вара ауи дшг1ащаг1ву зынла йг1аугвынг1вит1. Датша зак1ы ацуьтац1ар
Ари апш йг1ахъвыцу, «йчважвауа» ахьызквагьи алитера гура атшдырра йаннадзара ак1вап1 йанг1аншауа! Цекъва Пасарби йуысара амщтахь арыгьи х1литература апны йбажвхат1.
Ауысаг1в йг1выраква йрылап1 уыса, х1вар, ашва, поэма, роман. Апоэмаква азджьак1 х1уыжвг1анч1ви азджьак1гъи ап1ъазаман г1адырбит1.
Ауи амг1ва йтагылап1 ауысаквагьи «Ашвач1выуа», «Ха жвак1».
Ауыса «Ашвач1выуа» джьащахъвата йг1вып1: ауи агъыбзаква (ашвач1выуаква) руарад, ауат йырч1выуаз ак1вп1 йг1анарбауа, ayaг1a рыц11аг1ата йрыквыз. «Ашва ч1выуа» — агъыбзаква йрашвап1
Йалайц1ат1 ауи г1выч1вг1выс Рыдахь ахъва йапшыз,
Й зама н гваъаз г1ах1гвынг1виыс
Хырзаманта йаг1всыз.
Х1ыщхъа дзыг1вквя еиг1ашуаз Йалажжуаз ладзыта.
«Хажвак1 атема амг1вала йымг1вайсит1. Ауаса анасып гьг1амидзахуазт1. Ауаг1агъи йаш1амсуата хажвак1 — насып, дольат, джьаным — аичва йзынадырхун. Ауаса анчва гьи йгьимаг1узт1 ayaг1a рбжьы.
Лгвы йтан аг1вна п11высгьи г1вабджьаг1ващ.
Ауаса, — ари г1вабджьаг1ващп1, — х1ва заджвгьи йгьйым бат1, — йх1вит1 ауысаг1в. Г1вабджьаг1ващ ayaг1a йрызг1азгыз ареволюция ак1вп1, — йх1вит1 Цекъва Пасарби. Ауыгьи азаман йахц1аран — щардаг1вы ауи йазхъарц1ун. Ареволюция йрызг1анагма, йгьырзг1анамгма г1вабджьаг1ващ xlapa ужвы бзита йыг1дырит1...